چرا نصف کنکوری ها قید دانشگاه را زدند؟ - دوست داشتنی ها

اگر علاقمند به دریافت بهترین خدمات تحصیل در انگلیس هستید با ما همراه شوید، با مجری مستقیم ویزای تحصیلی انگلیس، با دریافت مشاوره رایگان از مجربترین تیم مهاجرتی انگلستان، بهترین مسیر را به سوی دانشگاه های انگلیس انتخاب کنید.

جام جم در ادامه نوشت: شگفتانه های کنکور 99 ادامه دارد، از شیوه انجام، تعلیق های چندباره و تزلزل در یک تصمیم گیری از سوی مسؤولان گرفته تا شرایط برگزاری آن همراه با پروتکل های بهداشتی و حجم قابل توجهی از داوطلبانی که از خیر حضور در کنکور امسال گذشتند.

عجایب کنکور در سال کرونا هنوز هم ادامه دارد و تازه ترینش کاهش عجیب تعداد داوطلبان مجاز به انتخاب رشته در کنکور 99 است.

آن طور که دیروز سخنگوی سازمان سنجش آموزش کشور اعلام نموده، از میان یک میلیون و 12 هزار و 406 نفر که مجاز به انتخاب رشته در کنکور سراسری 99 بودند، فقط تعداد 469 هزار و 94 نفر نسبت به انتخاب رشته اقدام نموده اند. هر چند تعداد مشتاقان به حضور در دانشگاه در سال پیش رو کاهش چشمگیری نسبت به سال های گذشته دارد، اما این فرایند کاهشی از چند سال پیش شروع شده است.

سال 97 از تعداد کل افرادی که مجاز به انتخاب رشته بودند، 60 درصد اقدام به انتخاب رشته نموده اند و سال گذشته این تعداد به 54 درصد و امسال هم با کاهشی چشمگیر به 46 درصد رسیده است. آیا علاقه به تحصیلات دانشگاهی در نسل کنونی کمتر شده است؟ افزایش بی رویه دانشگاه ها در دو دهه پیش از اهمیت تحصیلات دانشگاهی کاسته است و حالا رقابت تنها برسر دانشگاه های برتر است؟

حالا سال هاست که دانشگاه ها با بحران ازدیاد جایگاه روبه رو هستند، آیا با کاهش شدید علاقه داوطلبان به حضور در این دانشگاه ها شاهد سرعت دریافت ورشکستگی این دانشگاه ها خواهیم بود؟ فارغ از همه این مسائل آیا می توان تاثیر این بی میلی به تحصیلات دانشگاهی را در سال های آینده، در فضای پیرامونی جامعه دید؟

بدیهی است دلیل کاهش تعداد افرادی که با وجود مجاز بودن، اقدام به انتخاب رشته ننموده اند، به یک مورد خلاصه نمی گردد. اما یکی از مهم ترین این دلایل را بالا دریافت رقابت بر سر دانشگاه های برتر می دانند. دلیلی که هر وقت صحبت از بیشتر بودن تعداد جایگاه های دانشگاهی نسبت به داوطلبان کنکور هم می گردد، اساس وجود کنکور را به همین نکته مرتبط می دانند؛ این که کنکور دیگر به معنای قبولی در دانشگاه نیست، بلکه به مفهوم قبولی در یک دانشگاه معتبر است.

در یک دهه گذشته هم افزایش رغبت به حضور در کنکور رشته علوم تجربی آنقدر بوده که حتی مسئولان قصد داشتند با اعمال سیاست های اجبارانه به نوعی در این حوزه تعادل ایجاد نمایند. سیاستی که پیروز نبود و همچنان تعداد داوطلبان کنکور تجربی به شکل معناداری از دیگر رشته ها بیشتر است. حالا هم که با کاهش چشمگیر انتخاب رشته داوطلبان مجاز در کنکور روبه رو هستیم، بسیاری این موضوع را مرتبط با داوطلبان رشته تجربی می دانند.

راشد نظری، مشاور تحصیلی است و معتقد است؛ مهم ترین علت فرایند نزولی انتخاب رشته داوطلبان کنکور، تمایل افراد به تحصیل در رشته های خاص است. بیشترین داوطلبانی که از انتخاب رشته صرف نظر می نمایند نیز مربوط به گروه آزمایشی تجربی هستند که اغلب به رشته های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و بعضی رشته های پیراپزشکی همچون فیزیوتراپی، پرستاری، شنوایی سنجی، گفتاردرمانی و کاردرمانی علاقه دارند. علت این تمایل، وضع نامساعد بازار کار است. داوطلبان کنکور، چون از احتمال بیکار ماندن شان خبر دارند، به آینده شغلی رشته ها توجه می نمایند و اگر رتبه مورد نظر را در کنکور کسب ننمایند، از انتخاب رشته صرف نظر می نمایند.

نقش بازار کار در تمایل به تحصیل

بازار کار یکی از جا های خالی پازل کنکور است و آمار همواره در حال افزایش تعداد فارغ التحصیلان بیکار یکی از نشانه های این جای خالی است. فارغ التحصیلانی که با صرف چند سال از عمر و هزینه های گاه گزاف به تخصصی آکادمیک دست یافته اند که بازار کاری برای آن ها متصور نیست.

شرایط معیشتی و درآمدی هم یکی دیگر از علت هایی است که پیوست شده به موضوع بازار کار، به این مفهوم که حالا داوطلبان کنکور و خانواده های شان در افق نگاه آینده شان دست روی رشته هایی می گذارند که علاوه بر بازار کار، از درآمد قابل توجهی هم برخوردار باشد و وقتی برای دستیابی به آن شانسی متصور نیستند از قید حضور در دانشگاه می گذرند.

هر چند در این میان تناقضی هم وجود دارد. آن طور که راشد نظری می گوید: با این که بیکاری در بسیاری از رشته های علوم ریاضی و انسانی هم وجود دارد، اما بعضی مسائل باعث شده تا داوطلبان این گروه های آزمایشی بیشتر از تجربی ها انتخاب رشته نمایند..

اما این بعضی مسائل چیست که در گروهی که سهم بالاتری از فارغ التحصیلان بیکار را دارد تمایل به حضور در دانشگاه بیشتر است؟ این کارشناس تحصیلی می گوید: در گروه علوم ریاضی با این که در چند سال اخیر، بسیاری از رشته های مهندسی بازار کار ندارد، ولی بسیاری از داوطلبان می دانند همین که لیسانس مهندسی بگیرند، عضو سازمان نظام مهندسی می شوند، می توانند بیمه شده و از وام های مهندسی بهره مند شوند.

جایگاه ها به دنبال دانشجو

کنکور های دومرحله ای دهه 60 را فراموش کنید، افزایش یکباره جمعیت در ابتدای دهه 60 و تغییر هرم جمعیتی ایران بود که معضلی به نام کمبود فضای دانشگاهی را به چشم می آورد، معضلی که با ایجاد مشکل عظیم تری به نام ساخت و تاسیس بی رویه دانشگاه ها قرار بود حل گردد. آن سال ها جوانان به دنبال قبولی در دانشگاه بودند و حالا این چرخه شکل معکوسی به خود گرفته است و دانشگاه ها به دنبال جذب دانشجو هستند.

به غیر از دانشگاه های مادر و برتر، تقریبا تمامی دانشگاه ها حالا برای ادامه فرایند حیات خود در فضای آموزشی به دنبال جذب دانشجو هستند. اتفاقی که نشانه هایش از سال ها پیش نمایان بود و فرایند ورشکستگی این دانشگاه ها، اما از یک دهه پیش کلید خورده است. بحرانی که از آن به نام بحران جایگاه خالی هم یاد می گردد. این بحران در حال حاضر دانشگاه های پیغام نور، جامع علمی کاربردی، آزاد و غیرانتفاعی را تهدید می نماید.

آمار های سال گذشته نشان می دهد به ازای هر دانشجو، پنج جایگاه خالی در این دانشگاه ها وجود دارد. در آن سال آن طور که سازمان سنجش کشور بیان کرد بیش از 328 هزار جایگاه دانشگاه، متقاضی ندارد و خالی مانده است. اما این اتفاق حتما معلول های دیگری هم دارد. البته که وجود نابه سامانی های مالی چند سال اخیر، شرایط معیشتی سخت جامعه ایرانی را به همراه داشته و تحصیلات پرهزینه هم از آن دسته ای است که می تواند با توجه به شرایط مالی به راحتی حذف گردد، به این مفهوم که بسیاری قید دانشگاه پولی را به واسطه هزینه های بالایش می زنند.

اما دلیلی که اغلب کارشناسان حوزه آموزشی آن را به عنوان یکی از مهم ترین دلایل این بحران می دانند، نبود توازن و هماهنگی بین متقاضیان رشته ها، داوطلبان حضور در دانشگاه ها و ظرفیت های درنظر گرفته شده است. متهم اصلی این نبود توازن هم نظام آموزش عالی است و این که این گره عظیم به واسطه ساماندهی نشدن دانشگاه ها پیش آمده است.

از علیرضا سلیمی که حالا در هیات رئیسه مجلس حضور دارد، می پرسیم چرا با این که میزان ظرفیت دانشگاه ها و جایگاه های خالی بیش از داوطلبان کنکور است، داوطلبان امسال رغبت کمتری به حضور در دانشگاه ها دارند؟ او می گوید: این موضوع نشان دهنده ضرورت ساماندهی در این عرصه است. چنین موضوعی نشان می دهد نتوانسته ایم برنامه ریزی صحیحی در میزان جذب دانشجو و ظرفیت سازی در دانشگاه ها انجام دهیم و پیش بینی مناسبی از فرایند کاهش یا افزایش دانشجویان در سال های آینده داشته باشیم.

دانشجویانی که آب می فرایند

بیراه نیست هراس از فراگیری بیماری کرونا را در کمتر شدن تعداد افرادی که اقدام به انتخاب رشته نموده اند، موثر بدانیم، این را می گردد از انصراف نزدیک به 30 درصد از داوطلبان به حضور در جلسه کنکور هم متوجه شد. اما اگر بدانیم که این فرایند کاهشی در یک دهه گذشته ادامه داشته، می توانیم نقش بیماری کرونا را کمتر از چیزی بدانیم که بگردد روی آن تامل کرد.

بعضی از کارشناسان این حوزه معتقدند نباید همه دلایل این چالش را بی کیفیتی دانشگاه ها و البته افزایش آن ها دانست، بلکه کاهش جمعیت جوان هم می تواند دلیلی بر این امر باشد. آمار های موجود هم سنجه مناسبی برای تحلیل در این راستا دارد. مقایسه آماری که از تعداد دانشجویان از سوی وزارت علوم به تفکیک سال منتشر شده بود، نشان از این دارد که در سال 92، چهار میلیون و 800 هزار دانشجو در کشور وجود داشته، در حالی که امروز این آمار به نزدیک سه میلیون دانشجو رسیده است.

کنکور برای انتخاب 17 درصد

آن طور که اعلام شده، امسال تنها 46 درصد اقدام به انتخاب رشته نموده اند. در حالی که سال 98 این تعداد کمی بیش از 54 درصد بوده است. اما از همان 54 درصد داوطلبان سال گذشته که انتخاب رشته نموده اند، چند درصدشان به دانشگاه رفته اند؟ جالب است که در سال گذشته تنها 17 درصد داوطلبان کنکور با آزمون وارد دانشگاه شده اند! به این مفهوم که از میان یک میلیون و 119 هزار داوطلب تنها 17 درصد داوطلبان در رشته های با آزمون دانشگاه ها قبول شده اند.

به گواه آمار ارائه شده، تعداد یک میلیون و 119هزار و 411 داوطلب در آزمون سراسری سال 98 ثبت نام کردند که از این میان، تعداد یک میلیون و 18 هزار و 703 داوطلب در جلسه آزمون در روز های 13 و 14 تیرماه 98 حاضر بودند و از این تعداد، 832 هزار و 289 داوطلب مجاز به انتخاب رشته شدند.

آمار نهایی انتخاب رشته داوطلبان مجاز کنکور 98 نشان می دهد از تعداد 832 هزار و 289 داوطلب مجاز، تعداد 453 هزار و 327 نفر معادل 54 درصد مجازین نسبت به انتخاب رشته های تحصیلی با آزمون اقدام کردند. در نهایت از تعداد 453 هزار و 327 نفر داوطلب کنکور 98 که مجاز به انتخاب رشته شده بودند، تنها 191 هزار و 215 نفر قبول شدند.

حیران میان مدرک و مهارت

از زمانه ای که مدرک سند افتخار بود، سال ها گذشته است. فرهنگی که به وسیله اعمال سیاست های اشتباه به افراد جامعه تسری داده شد و باعث رواج پدیده مدرک گرایی شد. حالا انگار جامعه ایرانی با واقعیتی روبه روست که تحصیلات دانشگاهی به هر قیمتی، در آن جایی ندارد. نه که کاهش چشمگیر داوطلبان متمایل به حضور در دانشگاه امسال را خروجی تغییر چنین فرهنگی بدانیم که شرایط معیشتی و عدم توازن بازار کار و فارغ التحصیلان بیکار؛ بسیاری از خانواده ها را به این نتیجه رسانده است؛ آنچه اهمیت دارد نه مدرک که مهارت است. کسب مهارت نیز لزوما با نشستن بر سر کلاس دانشگاه به دست نمی آید و راه های کم هزینه تر و پربازده تری در این میان وجود دارد.

کاهش تمایل به حضور در دانشگاه از سوی داوطلبان، اما به دلیل انتخاب دوگانه مهارت و مدرک هم نباشد، باعث چند اتفاق مهم در فضای دانشگاهی ایران می گردد؛ یکی ورشکستگی دانشگاه های گران است که نشانه هایش از سال پیش نمایان شده و معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال گذشته عنوان نموده ظرفیت 18دانشگاه غیردولتی و غیرانتفاعی در سال تحصیلی جدید صفر شده است و دیگری کاهش سطح کیفی دانشگاه هایی است که با کم کردن هزینه های خود به دنبال کسب دانشجویانی هستند که خروجی تحصیلی آن ها تنها یک برگ مدرک است.

چرا داوطلبان انتخاب رشته نمی نمایند؟

کاهش محسوس تعداد افرادی که در کنکور امسال از انتخاب رشته دست کشیده اند، می تواند ناشی از چند عامل باشد. به همین دلیل نباید آن را به صورت تک بعدی تحلیل کرد. در درجه اول ضروری است توجه داشته باشیم در حالی که بخش زیادی از داوطلبان کنکور صرفا برای امتحان کردن شانس خود در این آزمون شرکت می نمایند، بخش دیگری فقط برای قبولی در ظرفیت روزانه دانشگاه های دولتی که قسمت اندکی از ظرفیت مجاز به انتخاب رشته را تشکیل می دهد، کنکور می دهند.

حال وقتی این افراد در دوره های روزانه دانشگاه های دولتی پذیرفته نمی شوند، ناچارند که در دوره های شبانه دانشگاه های دولتی یا مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی، علمی و کاربردی و مانند این مراکز ثبت نام نمایند. ثبت نام در این دوره ها، همگی مشمول شهریه است و به نظر می رسد که با توجه به تشدید مسائل معیشتی مردم، بسیاری از افرادی که مجبور به ثبت نام در این دوره ها هستند، به ناچار از انتخاب رشته و در نتیجه حضور در دانشگاه دست کشیده اند.

همچنین باید توجه داشت براساس آمار های رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بیشترین آمار بیکاری در میان قشر تحصیلنموده جامعه است. یعنی اکنون شرایط مالی ایران به گونه ای است که دیپلمه ها راحت تر از افراد دارای مدارک دانشگاهی، می توانند شغل متناسب با سطح تحصیلات خود را پیدا نمایند. این در حالی است که در سال های گذشته، شاهد خیل حضور افراد شاغل برای ارتقای مدارک تحصیلی شان بودیم، اما در شرایط کنونی بخش عمده ای از شاغلان مدرک دانشگاهی دارند و به نوعی جامعه از افراد تحصیلنموده اشباع شده است.

اکنون حتی کار به جایی رسیده که دانشگاه آزاد اسلامی و بعضی مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی به دنبال تعطیلی واحد های آموزشی هستند و در چنین شرایطی، کاهش تعداد افرادی که میلی به انتخاب رشته ندارند، کاملا طبیعی به نظر می رسد.

علاوه بر این، چند سالی است که وزارت علوم اعلام می نماید بخش زیادی از ظرفیت دانشگاه ها مربوط به رشته محل هایی است که افراد می توانند بدون شرکت در کنکور در آن ها پذیرفته شوند؛ بنابراین بخشی از افرادی که امسال مجاز به انتخاب رشته شده، ولی این کار را انجام نداده اند، به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی شهر های محل زندگی خود می فرایند و از ظرفیت بدون کنکور این مراکز استفاده می نمایند.

حال با توجه به این که براساس صحبت های مسئولان آموزش عالی کشور، ظرفیت پذیرش بدون کنکور دانشگاه ها سال به سال بیشتر می گردد، پس طبیعتا تعداد افرادی که انتخاب رشته نمی نمایند و از این ظرفیت استفاده می نمایند نیز هر سال افزایش می یابد.

عامل دیگری هم که به طور خاص در امسال می تواند باعث رشد تعداد افرادی شده باشد که حاضر به انتخاب رشته نشده اند، این است که هیچ کس از آینده شیوع کرونا خبر ندارد و با توجه به صحبت های مسؤولان دستگاه اجرایی، معلوم نیست که حتما تا انتها امسال یا سال های تحصیلی آینده همه کلاس های دانشگاهی به صورت مجازی برگزار گردد؛ بنابراین به نظر می رسد بخش زیادی از افرادی که نتوانسته اند، رتبه های برتر در کنکور سراسری را کسب نمایند تا در شهر خود به تحصیل بپردازند، برای پرهیز از مراجعه به شهر های دیگر و احتمال ابتلا به کرونا از انتخاب رشته و شرکت در دانشگاه انصراف داده اند.

البته در کنکور امسال نیز مانند سال های گذشته، بخش زیادی از داوطلبانی که انتخاب رشته ننموده اند، جزو افرادی هستند که فقط با هدف پذیرش در رشته محل های برتر کنکور داده اند، اما، چون رتبه لازم را کسب ننموده اند، از انتخاب رشته پرهیز می نمایند تا سال آینده دوباره کنکور بدهند. دلیلش هم این است که اگر این افراد بعد از انتخاب رشته در دانشگاه خاصی پذیرفته شوند، اما به دانشگاه مراجعه ننمایند، از شرکت در آزمون سراسری سال بعد محروم می شوند و بنابراین آن ها ترجیح می دهند که اصلا انتخاب رشته ننمایند.

به نظر هم می رسد که تعداد این افراد در کنکور امسال به دلیل اضطراب شدیدی که حواشی برگزاری کنکور برای همه داوطلبان ایجاد کرد، بیشتر شده باشد.