آمریکا حق استناد به مکانیسم ماشه را ندارد - دوست داشتنی ها

حال شورای امنیت به قطعنامه پیشنهادی آمریکا رأی نداده و ترامپ اعلام کرده که به دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه خواهد بود.

این در حالی است که در سال 2018، وزارت خارجه آمریکا حین خروج از برجام، در بیانیه ای مدعی شد که به مشارکت در توافق جامع اقدام مشترک انتها می دهد و اکنون تعیین نیست با چه استدلالی قرار است حرف خود را نقض کرده و به طور گزینشی، بی آنکه به تعهدات خود ذیل برجام پایبند باشد؛ از حقوق مندرج در آن سوءاستفاده کند.

در مورد این موضوع خبرنگاران گفتگوهایی با کارشناسان بین المللی و مقامات پیشین آمریکایی و انگلیسی داشته که در ادامه می آید.

* پیتر جنکینز سفیر پیشین انگلیس در سازمان ملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی.

*پروفسور فرانک فن هیپل؛ حوزه تحقیقاتی فن هیپل در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه های تکنولوژی است. وی پیش از پیوستن به دانشگاه پرینستون، به مدت 10 سال مشغول تحقیق در زمینه فیزیک نظری ذرات بنیادی بود و به طور خاص به نگارش آثاری با موضوع پایه و اساس فنی منع اشاعه هسته ای و راهکارهای خلع سلاح، آینده انرژی اتمی و بهینه سازی اقتصاد سوخت خودرو علاقه دارد.

* مارک فینو دیپلمات سابق فرانسوی که از سال 2004 تا 2013 در مرکز سیاست امنیتی ژنو (GCSP) فعالیت کرده است، اکنون یک عضو اجرایی این سازمان است. وی در حال حاضر فعالیت های مربوط به گسترش تسلیحات را رهبری می کند. وی سخنگوی پیشین وزارت خارجه فرانسه بوده است.

*مارک فیتزپاتریک، مدیر اجرایی اندیشکده انستیتو بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در آمریکا است، او مسؤولیت کنندگی این اندیشکده در نیم کره غربی را برعهده دارد و همزمان مدیر برنامه عدم اشاعه و سیاست های هسته ای این اندیشکده است. او از سال 2005 به عضویت اندیشکده انستیتو بین المللی مطالعات استراتژیک در آمده است. پیش از آن، فیتزپاتریک 26 سال به عنوان دیپلمات در وزارت خارجه آمریکا خدمت کرده بود. در طول این سال ها او در دفاتر کنندگی آمریکا در سئول، توکیو، ولینگتون، وین و همچنین به عنوان دستیار موقت وزیر امورخارجه در امور عدم اشاعه، فعالیت کرده است.

*پروفسور پل پیلار از اساتید دانشگاه جرج تاون آمریکا است و تا به امروز مسئولیت های متعددی را بر عهده داشته که از جمله آنها می توان به ریاست واحد تحلیل عملیات های سیا در شرق نزدیک، خلیج فارس و جنوب آسیا اشاره کرد. پیلار همچنین سابقه حضور در شورای اطلاعات ملی آمریکا را به عنوان یکی از اعضای اصلی این شورا در کارنامه فعالیت خود دارد.

*پروفسور شیرین طهماسب هانتر (1945 در تبریز) استاد ایرانی-آمریکایی در دانشگاه جورج تاون است که در زمینه مقالات سیاسی به فعالیت مشغول است. او متخصص مسائل سیاسی ایران، خاورمیانه و اسلام سیاسی است. وی به زبان های فارسی، انگلیسی، فرانسه و ترکی صحبت می کند. وی همچنین عضو شورای روابط خارجی آمریکا است.

*پروفسور نادر انتصار رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما جنوبی آمریکاست. وی از کارشناسان برجسته حوزه مطالعات خاورمیانه، مطالعات ایران و اقتصاد سیاسی بین الملل است.

* ریچارد نفیو، عضو تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا و کارشناس امور تحریم ها و امنیت بین الملل و عدم اشاعه تسلیحات در وزارت خارجه آمریکا و محقق دانشگاه کلمبیا آمریکا. از نفیو به عنوان طراح اصلی تحریم های ایران در دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا، یاد می شود.

* ایالات متحده آمریکا اعلام کرده بود اگر قطعنامه پیشنهادی این کشور در مورد تمدید تسلیحاتی ایران در شورای امنیت رأی نیاورد مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد. بر این اساس و با وجود خروج از برجام، آمریکا خود را به عنوان یک شرکت کننده (participant) در برجام معرفی کرده بود. آیا آمریکا حق فعال کردن این مکانیسم را دارد؟

فینو: اقدامات دولت ترامپ متناقض است زیرا نسبت به برجام دیدی انتقادی داشته اما در عین حال ایران را به دلیل تعلیق اجرای برجام مورد انتقاد قرار می دهد. منطقی تر آن بود که ایالات متحده به عنوان یک عضو برجام باقی می ماند و از سازوکارهای داخلی توافق نامه برای ایجاد هرگونه سوال پیرامون انطباق استفاده می کرد.

ایالات متحده آمریکا همواره می تواند تحریم های یک جانبه را اعمال کند، همانطور که از سال 2018 بدون اعمال نیروی قانونی بر کشورهای دیگر، تحریم های یک جانبه ای را علیه ایران اعمال کرده است. اما به دلیل صلاحیت خارج از سرزمینی آن، این امر یک عامل بازدارنده قدرتمند برای تحت فشار قرار دادن شرکت های خارجی که در ایالات متحده آمریکا دارای منافع هستند، برای ترک تجارت با ایران است. مکانیسم حل اختلاف برجام البته فقط برای اعضای فعلی برجام باز است.

پیلار: دولت ترامپ از هر وسیله ممکن برای اعمال هر نوع فشار ممکن بر ایران استفاده کرده است. آمریکا استدلال می کند که هنوز هم باید به عنوان یک شرکت کننده در برجام در نظر گرفته شود تا بتواند از مکانیسم ماشه (اسنپ بک) برای ایجاد توافق نامه ای جهت بازگرداندن تحریم ها علیه ایران که قبلاً برداشته شده بود استفاده کند.

دولت ترامپ استدلال می کند که هنوز هم یکی از طرف های توافق نامه است، حتی اگر به شدت تعهدات خود را بر اساس توافق نامه نقض کرده باشد. در واقع، اعلامیه های قبلی دولت چیزی جز انکار کامل برجام نبوده است. طرف های دیگر این توافق نامه، به ویژه روسیه و چین، بعید است که استدلال ایالات متحده را بپذیرند. آنها خواهند گفت که تنها تفسیر مناسب این است که ایالات متحده می تواند یا در توافق باشد یا از آن خارج شود و اینکه نمی تواند از تعهدات خود صرف نظر کند در حالی که از توافق نامه برای مجازات کردن یکی از طرف های دیگر استفاده می کند. طرف های دیگر برجام غیر از ایالات متحده کاملاً آگاه هستند که اگرچه ایران از برخی محدودیت های غنی سازی اورانیوم تعیین شده در این توافق نامه تجاوز کرده است، اقدامات آن در پاسخ مستقیم به نقض ایالات متحده آمریکا اتخاذ شده است.

هانتر: هدف آمریکا همواره این بوده است که از امتیازاتی که برجام برای آمریکا و متحدانش داشته نظیر بازرسی گسترده از تأسیسات هسته ای ایران، کند شدن میزان غنی سازی به قوت خود باقی بماند، بدون اینکه به ایران اجازه بهره بردن از مزایای برجام را بدهد. ادعای اینکه علی رغم خروج از برجام هنوز در آن اشتراک دارد هم ناشی از این هدف کلی است. سیاست آمریکا در قبال برجام دیگر هیچ گونه توجیه منطقی ندارد.

به نظر می رسد که آمریکا مصمم است سیاست فشار حداکثری را دنبال کند. بنابراین به مکانیسم ماشه نیز متوسل می شود. تنها راه جلوگیری از این اقدام این است که بقیه کشورهای عضو برجام شدیداً در مقابل آمریکا بایستند.

انتصار: به طور کلی آمریکا همواره هم خر را می خواهد هم خرما را. حقیقت این است که زمانی که ترامپ دستور خروج آمریکا از برجام را صادر کرد، در نامه رسمی اش نوشت که آمریکا دیگر یک شرکت کننده در برجام نیست و خود را موظف به اجرای مفاد برجام نمی داند. رئیس پومپئو یعنی شخص ترامپ خروج آمریکا به عنوان یک شرکت کننده در برجام را گفت و تا زمانی که آمریکا رسماً به برجام برنگشته است نمی تواند نه از نظر منطقی و نه از نظر قانونی در چارچوب مفاد برجام عمل کند. یعنی آمریکا نمی تواند در یک زمان هم از برجام خارج شده و هم خود را یک شرکت کننده در آن حساب کند.

آمریکا سعی خواهد کرد به کشورهای باقیمانده در برجام، به خصوص فرانسه و انگلیس، فشار بیاورد که به مکانیسم ماشه روی آورند. اگر آمریکا در این عمل پیروز شود، به طور غیر مستقیم به هدفش خواهد رسید و دیگر احتیاجی نخواهد بود که آمریکا خود را یک شرکت کننده در برجام قلمداد کند.

فن هیپل: آمریکا نمی تواند به این مکانیسم استناد کند چرا که از توافق هسته ای با ایران خارج شده است.

تلاش ترامپ این است که برجام را نابود کند. او می خواهد در صورتی که باخت هم بایدن نتواند در مورد برنامه هسته ای ایران و تحریم های این کشور کاری از پیش ببرد. ایران نباید در دام تحریکات آمریکا بیفتد و باعث نابودی برجام شود.

پیتر جنکینز: همه اعضای باقیمانده برجام با فعال کردن مکانیسم ماشه مخالف هستند و تنها آمریکا است که بر این موضوع تأکید دارد. آنها، ایالات متحده را به عنوان یک غیر عضو فعلی، برای استناد به مکانیسم ماشه فاقد مجوز می دانند. رویه ای برای محروم کردن ایالات متحده در مورد استناد به مکانیسم ماشه بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل در اختیار آنها خواهد بود.

ریچارد نفیو: اصطلاحات موجود در قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل یک کشور مشارکت کننده را با توان قانونی محدود تعریف می کند. این تنها راهی بود که بر اساس آن می شد نام کشورها بارها و بارها تکرار نشود. از دید آمریکا به نظر نمی رسد این تعریف مستلزم مشارکت فعال یک کشور باشد.

این نوعی استدلال است که قابل تفسیر برای حقوق دانان است. موضوع حقوقی جدا از مسائل سیاسی است: اگر آمریکا مکانیسم ماشه را فعال کند آیا کشوری از آن پیروی خواهد کرد؟

گرچه ایالات متحده آمریکا می تواند تحریم ها را از نظر قانونی لازم الاجرا کند، بسیاری از مفاد قطعنامه های قبلی شورای امنیت سازمان ملل شرایطی را فراخواهند خواند که ما دولتهای دیگر را ترغیب کردیم آنها را کاملاً اجرا کنند. من شک دارم که مکانیسم ماشه که مورد اختلاف است فعال شود.

آمریکا نتوانسته است شرکای خود در اروپا و جاهای دیگر را متقاعد کند که مکانیسم ماشه مناسب یا موجه است. اگر هیچ کاری دیگر انجام ندهد، این ضرورت تأکید می کند دولت ترامپ در پی سیاست خود مقابل ایران چقدر منزوی شده است.

مارک فیتزپاتریک: این شیوه بر اساس سیاستی نمادین بنا شده است یعنی حتی با وجود اینکه ایالات متحده آمریکا دیگر عضوی از توافق هسته ای با ایران نیست، اما قطعنامه 2231 سازمان ملل حق اعضای اصلی شورای امنیت را برای فعال کردن مکانیزم ماشه تأیید می کند. براساس این بند زیرکانه، هیچ یک از دیگر اعضای شورای امنیت سازمان ملل نمی توانند آن را وتو کنند.

اما روسیه با طرح این پرسش که آیا ایالات متحده هنوز عضوی از برجام خواهد بود یا خیر و از این رو آیا حق استفاده از پاراگراف 11 قطعنامه 2231 را خواهد داشت، می تواند مخالفت خود را نشان دهد. سپس 9 عضو واجد شرایط از 15 عضو شورای امنیت باید از حکم ریاست شورا حمایت کنند.