علائم کمبود ویتامین B12؛ نشانه ها و روش درمان - دوست داشتنی ها

نکات کلیدی

• ویتامین B12 عمدتاً در غذاهای حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم مرغ و محصولات لبنی یافت می گردد.
• یکی از نشانه های اولیه کمبود ویتامین B12، احساس خستگی مزمن است که می تواند ناشی از کاهش فراوری گلبول های قرمز و اکسیژن رسانی ناکافی به بدن باشد.
• کمبود ویتامین B12 می تواند باعث کاهش اشتهای کودک گردد؛ روند رشد کودک کند شده و مسائلی نظیر کوتاهی قد، تاخیر در تکامل حرکت یا اختلال در گفتار را تجربه خواهد نمود.

ویتامین B12 چه نقشی در بدن دارد؟

ویتامین B12، یا کوبالامین، یکی از ویتامین های گروه B است که برای عملکرد صحیح بدن، به ویژه مغز و سیستم عصبی، ضروری است. فواید ویتامین b12 در فراوری گلبول های قرمز خون، متابولیسم انرژی و تشکیل DNA نقش حیاتی دارد.

ویتامین B12 عمدتاً در غذاهای حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم مرغ و محصولات لبنی یافت می گردد. کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به خستگی مزمن، ضعف عضلانی، مسائل گوارشی، اختلالات عصبی و حتی کم خونی گردد؛ بنابراین، دریافت کافی این ویتامین برای حفظ سلامتی عمومی بسیار مهم است.

علائم شایع کمبود ویتامین B12

کمبود ویتامین B12 می تواند طیف وسیعی از علائم را در بدن ایجاد کند که ممکن است در ابتدا به راحتی قابل تشخیص نباشند. یکی از اولین و بارزترین علائم کمبود B12، احساس خستگی مداوم و بی حالی است که حتی با استراحت کافی رفع نمی گردد.

علاوه بر زردی پوست، شنمایندگی ناخن ها و ریزش مو، ممکن است با علائم زیر هم همراه باشد:

• مسائل گوارشی: یبوست، اسهال، کاهش اشتها و درد شکم
• اختلالات عصبی: سوزن سوزن شدن و بی حسی دست ها و پاها،
• اختلالات حرکتی: مشکل در راه رفتن، عدم تعادل، ضعف عضلانی
• مسائل دهانی: زبان ملتهب، صاف و دردناک، زخم های دهانی و تغییر در حس چشایی
• تغییرات خلقی: افسردگی، اضطراب، تحریک پذیری، کاهش تمرکز و حافظه
• کم خونی مگالوبلاستیک: کم خونی و علائمی مانند تنگی نفس، تپش قلب و رنگ پریدگی

علائم کمبود ویتامین B12 در زنان

کمبود ویتامین B12 در زنان می تواند مسائل جسمی و روانی قابل توجهی به همراه داشته باشد. یکی از نشانه های اولیه کمبود ویتامین B12، احساس خستگی مزمن است که می تواند ناشی از کاهش فراوری گلبول های قرمز و اکسیژن رسانی ناکافی به بدن باشد.

با تشدید این شرایط، علائمی نظیر تپش قلب یا سرگیجه خود را بروز خواهند داد؛ زیرا قلب برای جبران کمبود اکسیژن، مجبور به فعالیت بیشتر خواهد بود. تحقیقات نشان داده اند که کمبود ویتامین B12 با ناباروری و مسائل تخمک گذاری در زنان ارتباط دارد و مسائلی پوستی مانند خشک شدن، ترک خوردن، یا حتی زردشدن پوست را در پی خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: چه غذاهایی آنزیم های کبدی را کاهش می دهند؟

علائم کمبود ویتامین B12 در بچه ها

از آن جایی که کمبود ویتامین B12 می تواند باعث کاهش اشتهای کودک گردد؛ روند رشد کودک کند شده و مسائلی نظیر کوتاهی قد، تاخیر در تکامل حرکت یا اختلال در گفتار را تجربه خواهد نمود.

عدم هماهنگی و نقص در حرکات کودک منجر به مسائل عصبی از جمله عدم هماهنگی در حرکت، کاهش هوشیاری و حتی ضعف عضلانی وی در بزرگسالی خواهد شد.

بچه ها مبتلا به کمبود ویتامین B12 از خستگی مداوم شکایت می نمایند و در انجام فعالیت های روزانه خود دچار مشکل خواهند شد. به خاطر داشته باشید علائمی نظیر تحریک پذیری بیش از حد، تغییرات خلق وخو و حتی مسائل خواب از کمبود این ویتامین حیاتی در بدن حکایت خواهد نمود.

عوارض طولانی مدت کمبود ویتامین B12

ابتلای طولانی مدت به کمبود ویتامین B12 می تواند عوارض جدی و ماندگاری بر بدن داشته باشد. این عوارض عمدتاً بر سیستم عصبی تأثیر می گذارند و می توانند به آسیب های برگشت ناپذیر منجر شوند؛ آسیب هایی نظیر :

• مسائل حسی، حرکتی و شناختی؛ مانند بی حسی، گزگز، ضعف عضلانی، اختلال در تعادل، کاهش حافظه و دمانس گردد.
• مسائل قلبی: کمبود B12 می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش دهد. این ویتامین در حفظ سلامت قلب و عروق نقش مهمی دارد و کمبود آن می تواند به افزایش هموسیستئین در خون و در نتیجه افزایش خطر لخته شدن خون و سخت شدن شریان ها منجر گردد.
• افزایش خطر ابتلا به بعضی بیماری ها: مطالعات نشان می دهند که کمبود B12 ممکن است با افزایش خطر ابتلا به بعضی بیماری ها مانند سرطان روده بزرگ، بیماری های خودایمنی و افسردگی مرتبط باشد.

برای کمبود ویتامین B12 چه بخوریم؟

برای جبران کمبود ویتامین B12 و پیشگیری از عوارض ناشی از آن، توصیه می گردد غذاهای غنی از این ویتامین را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

گوشت قرمز (به ویژه گوشت گاو) یکی از برترین منابع ویتامین B12 است. بعلاوه مرغ و سایر گوشت های سفید نیز حاوی این ویتامین هستند. در جدول زیر به بعضی دیگر از منابع سرشار ویتامین B12 دسترسی خواهید داشت.

چه کسانی در معرض خطر کمبود ویتامین B12 هستند؟

بعضی افراد به دلیل شرایط خاص، بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامین B12 قرار می گیرند. این افراد شامل افرادی با رژیم های غذایی خاص مانند گیاه خواران و وگان ها، افراد مسن، زنان باردار و شیرده و بیماران گوارشی و محسوب می شوند (مانند بیماری سلیاک، بیماری کرون و افرادی که بخشی از روده آن ها برداشته شده است) می شوند.

بعلاوه، افرادی که از داروهایی مانند داروهای اسید معده و داروهای ضدتشنج استفاده می نمایند، ممکن است در جذب ویتامین B12 مشکل داشته باشند. در صورتی که جزء این دست از افراد هستید؛ توصیه می کنیم با پزشک خود مشورت کنید.

تشخیص و درمان کمبود ویتامین B12

برای تشخیص کمبود ویتامین B12، پزشک معمولاً علائم شما را آنالیز نموده و با دقت به تغییرات پوستی در زبان، قدرت واکنش سیستم عصبی و … اولین مرحله شناسایی علائم را طی می نماید.

پس از آن با تجویز آزمایش خون برای مقدار گیری سطح ویتامین B12 در بدن شما، سطح هموسیستئین (یک ماده شیمیایی که در صورت کمبود B12 افزایش می یابد و مقدار و شکل گلبول های قرمز خون انجام می گردد.) را مورد سنجش قرار خواهد داد.

البته به یاد داشته باشید که پزشک با تجویز آزمایش های دیگری مانند آزمایش مدفوع یا آزمایش مایع مغزی نخاعی می تواند به دلیل دقیق کمبود B12 در بدن شما پی ببرد.

درمان کمبود ویتامین B12

معمولاً اولین خط درمان، مصرف مکمل های ویتامین B12 به صورت خوراکی، تزریقی یا اسپری بینی است. اما ضروری است بدانید در موارد شدید کمبود یا زمانی که بدن توانایی جذب B12 به وسیله روده را ندارد؛ تزریق ویتامین B12 امری ضروری محسوب می گردد.

از طرفی اگر کمبود B12 به دلیل یک بیماری زمینه ای مانند بیماری سلیاک یا کم کاری تیروئید باشد؛ درمان این بیماری یک امر اورژانسی محسوب شده و ضروری است علاوه بر مراجعه به پزشک عمومی، حتما با متخصص غدد هم ارتباط بگیرید تا داروهای پزشکان با یک دیگر تداخل پیدا ننموده و یا منجر به عواقب هورمونی در بدن شما نگردد.

اگر گیاه خوار یا وگان هستید، ممکن است احتیاج به افزایش مصرف غذاهای غنی از B12 یا مصرف مکمل ها داشته باشید. از آن جایی که یکی از منابع سرشار ویتامین B12 محصولات حیوانی نظیر گوشت قرمز، لبنیات و تخم مرغ محسوب می گردد؛ در صورت گیاه خواری و رژیم های مشابه توصیه می کنیم حتما از مکمل های مناسب برای دریافت B12 بهره ببرید.

نکته مهم: خوددرمانی با مکمل های ویتامین B12 بدون مشورت با پزشک توصیه نمی گردد، زیرا مصرف بیش از حد این ویتامین می تواند عوارض جانبی داشته باشد.

پیشگیری از کمبود ویتامین B12

برای پیشگیری از کمبود ویتامین B12، مصرف منظم غذاهای غنی از ویتامین B12 مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم مرغ، لبنیات و غذاهای دریایی؛ می تواند نقش موثری در پیشگیری ایفا نماید. گیاه خواران و وگان ها ضروری است از منابع گیاهی B12 مانند جلبک دریایی، قارچ و بعضی از محصولات تخمیری استفاده نموده یا مکمل های B12 را مورد استفاده قرار دهند.

مصرف مکمل ها از دیگر راه های پیشگیری در ابتلا به کمبود ویتامین b12 محسوب می گردد؛ اما توجه داشته باشید بیمارانی نظیر افراد مسن، گیاهخواران، افرادی که بیماری های گوارشی دارند یا داروهای خاصی مصرف می نمایند، ضروری است مصرف مکمل های B12 تحت نظر پزشکان متخصص آغاز نمایند تا با داروهای دیگر آن ها تداخلی ایجاد، و منجر به عود و تشدید بیماری آن ها نگردد. از دیگر راه های موثر در پیشگیری از کمبود این ویتامین راه های زیر به شمار می رود؛

• مراجعه منظم به پزشک: انجام آزمایش های خون به صورت دوره ای به خصوص برای افراد بالای 50 سال یا افرادی که علائم کمبود B12 را دارند، به تشخیص زودهنگام کمبود و پیشگیری از عوارض آن یاری می نماید.
• توجه به عوامل خطر: اگر بیماری هایی مانند بیماری سلیاک یا بیماری کرون دارید یا داروهایی مصرف می کنید که بر جذب B12 تأثیر می گذارند، با پزشک خود در خصوص راه های پیشگیری از کمبود این ویتامین مشورت کنید.

سخن پایانی

کمبود ویتامین B12 می تواند تاثیر مخربی بر سلامت بدن داشته باشد، از خستگی و ضعف عمومی گرفته تا مسائل جدی تر مانند کم خونی و اختلالات عصبی همه بعضی از علائم کمبود ویتامین B12 به شمار می روند. به همین خاطر شناسایی علائم کمبود ویتامین B12 اقدامی اساسی به شمار می رود.

سؤالات متداول

چگونه می توان کمبود ویتامین B12 را تشخیص داد؟

ابتدا مراجعه به پزشک و در نهایت انجام آزمایش خون برترین راه برای کشف این کمبود ویتامین است.

آیا کمبود ویتامین B12 در گیاهخواران شایع تر است؟

بله. چراکه منابع اصلی ویتامین B12 از محصولات حیوانی تأمین می گردد.

چه مدت طول می کشد تا علائم کمبود ویتامین B12 بهبود پیدا کند؟

زمان بهبود علائم بستگی به شدت کمبود و نحوه درمان دارد. از چند هفته تا چند ماه

در صورتی که ویتامین B12 را بیش از حد مصرف کنیم، چه اتفاقی خواهد افتاد؟

ویتامین B12 یک ویتامین محلول در آب است و مصرف بیش از حد آن معمولاً به وسیله ادرار دفع می گردد.