در حاشیه خبر ممنوع شدن تجویز دارو در سامانه نسخه نویسی پزشکان با نام تجاری ، اقدامی خوب یا دست کم مالی یا آشفته کننده بیماران؟ - دوست داشتنی ها

شاید بسیاری از آنها فرمولاسیون و اثر تتقریبا مشابهی داشته باشند، اما هر کدام با نامی متفاوت! بدیهی لست که پزشک می تواند نام ژنریک (Generic Name) دارو را تجویز کند تا این مشکل پیش نیاید.

جالب است که بعضی بیماران تصور می نمایند که نام تجاری یک دارو به معنای کیفیت بهتر آن است، در حالی که بسیاری از داروهای ژنریک از همان ترکیبات فعال استفاده می نمایند. از سوی دیگر، بعضی پزشکان به دلایل مختلف، مثل توصیه شرکت های داروسازی، تمایل دارند داروها را با نام تجاری خاصی تجویز نمایند. اما آیا این روش همواره منطقی است؟

در بسیاری از کشورها، قوانین خاصی برای تجویز دارو وجود دارد. بعضی کشورها پزشکان را ملزم می نمایند که ابتدا نام ژنریک دارو را بنویسند و سپس اگر احتیاج بود، نام تجاری آن را هم ذکر نمایند. از سوی دیگر، در بعضی موارد، یک برند خاص ممکن است واقعاً اثربخشی بهتری داشته باشد، حتی اگر ترکیب آن مشابه نسخه ژنریک باشد. این مسئله به عواملی مانند فرمولاسیون، مواد جانبی و مقدار جذب دارو در بدن بستگی دارد. این تفاوت ها باعث شده که بحث های زیادی درباره تأثیر تجویز دارو با نام تجاری شکل بگیرد. حالا بیایید 10 دانستنی جالب را در این مورد آنالیز کنیم.

1. تجویز دارو با نام تجاری می تواند باعث سردرگمی بیماران گردد

وقتی پزشکان دارویی را با نام تجاری تجویز می نمایند، بعضی بیماران تصور می نمایند که باید فقط همان برند را تهیه نمایند. در حالی که در بسیاری از موارد، داروهای ژنریک با همان ترکیبات و اثربخشی وجود دارند، اما به علت تفاوت در نام، بیماران ممکن است آن ها را بی اثر یا کم کیفیت بدانند. این مسئله خصوصاً در بیمارانی که داروهای متعددی مصرف می نمایند، می تواند مشکل ساز باشد. گاهی اوقات یک بیمار در نسخه های مختلف، داروهای یکسان را با نام های تجاری متفاوت دریافت می نماید و تصور می نماید که چندین داروی مختلف مصرف می نماید. در نتیجه، احتمال مصرف بیش از حد (Overdose) یا تداخل دارویی (Drug Interaction) افزایش می یابد. برای جلوگیری از این سردرگمی، بعضی کشورها الزام نموده اند که پزشکان نام ژنریک را در کنار نام تجاری ذکر نمایند.

2. بعضی داروهای برند، اثربخشی بهتری نسبت به ژنریک ها دارند

اگرچه داروهای ژنریک معمولاً همان ماده فعال (Active Ingredient) را دارند، اما تفاوت هایی در مواد جانبی، فرمولاسیون و شیوه جذب آن ها در بدن وجود دارد. در بعضی موارد، داروهای برند از تکنولوژی های بهتری برای آزادسازی تدریجی دارو (Extended Release Formulation) استفاده می نمایند که می تواند اثربخشی را بهبود ببخشد. به همین علت، بعضی پزشکان ترجیح می دهند در خصوص داروهای حساس مانند داروهای قلبی یا روان پزشکی، نسخه برند را تجویز نمایند. با این حال، در بیشتر موارد، داروهای ژنریک کاملاً معادل داروهای برند هستند و تفاوت محسوسی در تأثیر آن ها مشاهده نمی گردد. با وجود این، بعضی بیماران پس از تغییر از نسخه برند به ژنریک، احساس می نمایند که دارو کمتر مؤثر است، که گاهی اوقات ناشی از اثر روانی (Placebo Effect) است.

3. قوانین تجویز دارو با نام تجاری در کشورهای مختلف فرق دارد

در بسیاری از کشورها، پزشکان ملزم هستند که ابتدا نام ژنریک دارو را تجویز نمایند و فقط در موارد خاص، مجاز به نوشتن نام تجاری هستند. برای مثال، در بریتانیا، سازمان خدمات سلامت ملی (NHS - National Health Service) به پزشکان توصیه می نماید که داروها را به صورت ژنریک تجویز نمایند تا هزینه های درمان کاهش یابد. در کشورهای اروپایی دیگر مانند فرانسه، داروسازان اجازه دارند که نسخه های برند را به ژنریک معادل تبدیل نمایند، مگر اینکه پزشک مشخصاً تجویز نسخه برند را الزامی بداند. در ایالات متحده، پزشکان آزادی بیشتری در انتخاب بین نسخه برند و ژنریک دارند، اما بیمه ها معمولاً داروهای ژنریک را ترجیح می دهند و برای نسخه برند، هزینه بیشتری از بیمار دریافت می نمایند. این تفاوت های قانونی باعث می گردد که در بعضی کشورها، مصرف نمایندگان بیشتر به داروهای ژنریک اعتماد نمایند و در بعضی دیگر، همچنان داروهای برند محبوب تر باشند.

4. حمایت مالی شرکت های داروسازی از پزشکان می تواند بر تجویز داروهای برند تأثیر بگذارد

یکی از دلایلی که بعضی پزشکان داروهای برند را ترجیح می دهند، حمایت های مالی و تبلیغاتی شرکت های داروسازی است. در بسیاری از کشورها، این شرکت ها سمینارها، کنفرانس ها و برنامه های آموزشی برای پزشکان برگزار می نمایند و به طور غیرمستقیم، آن ها را به تجویز داروهای برند خود ترغیب می نمایند. بعضی پزشکان به علت دریافت نمونه های رایگان (Free Samples) از شرکت های داروسازی، بیماران خود را به مصرف داروهای برند تشویق می نمایند. البته در بسیاری از کشورها، قوانین سخت گیرانه ای برای محدود کردن این تأثیرات وضع شده است. برای مثال، در بعضی منطقه ها، پزشکان موظف هستند که هرگونه هدیه یا پرداختی که از شرکت های داروسازی دریافت می نمایند، گزارش دهند. با این حال، همچنان بعضی بیماران به علت تجویز پزشک، به نسخه های برند اعتماد بیشتری دارند.

5. هزینه داروهای برند معمولاً چندین برابر داروهای ژنریک است

یکی از مهم ترین تفاوت های داروهای برند و ژنریک، قیمت آن هاست. داروهای برند به علت هزینه های تحقیق و توسعه، تبلیغات و بازاریابی، معمولاً بسیار گران تر از نسخه های ژنریک هستند. هنگامی که یک شرکت داروسازی داروی جدیدی را فراوری می نماید، برای مدت مشخصی حق انحصاری (Patent Protection) دارد و می تواند قیمت بالایی برای آن مشخص کند. اما پس از انتها دوره انحصار، شرکت های دیگر مجاز به فراوری نسخه های ژنریک می شوند که هزینه کمتری دارد. در بسیاری از کشورها، دولت ها با ترویج مصرف داروهای ژنریک، سعی در کاهش هزینه های درمانی دارند. با این حال، بعضی بیماران همچنان تصور می نمایند که قیمت بالاتر داروی برند به معنای کیفیت بهتر آن است، در حالی که این مسئله در بسیاری از موارد صحت ندارد. پزشکان و داروسازان می توانند با مطلعی بخشی، بیماران را در انتخاب داروی مناسب هدایت نمایند.

6. بعضی بیماران به علت نام تجاری دارو، به آن اعتماد بیشتری دارند

بسیاری از بیماران وقتی نام یک برند خاص را می شنوند، احساس امنیت بیشتری دارند و تصور می نمایند که آن دارو مؤثرتر است. این موضوع به تأثیر روانی برندینگ (Branding Effect) مربوط می گردد که در آن نام و معروفیت یک برند بر درک افراد از کیفیت محصول تأثیر می گذارد. بعضی بیماران به مصرف دارویی که همواره استفاده نموده اند عادت دارند و اگر پزشک نسخه ژنریک را تجویز کند، ممکن است احساس نمایند که کیفیت درمان کاهش یافته است. در حالی که از نظر علمی، داروهای ژنریک معمولاً همان اثر را دارند، اما باور بیماران می تواند روی تجربه آن ها از دارو تأثیر بگذارد. بعضی افراد حتی ممکن است به علت تغییر بسته بندی یا شکل قرص، احساس نمایند که دارو دیگر روی آن ها اثر نمی گذارد. این مسئله به اثر پلاسیبو (Placebo Effect) مربوط می گردد که در آن انتظار فرد از یک دارو می تواند بر نتیجه درمان تأثیر بگذارد. از سوی دیگر، بعضی افراد تجربه نامطلوبی با یک برند خاص داشته اند و به همین علت از مصرف آن خودداری می نمایند. این باورها می توانند انتخاب بیمار و حتی تجویز پزشک را تحت تأثیر قرار دهند.

7. تفاوت های جزئی در فرمولاسیون می تواند بر نحوه اثرگذاری دارو تأثیر بگذارد

گرچه داروهای ژنریک از همان ماده فعال داروهای برند استفاده می نمایند، اما ممکن است در فرمولاسیون، مواد جانبی (Excipients) و روش فراوری تفاوت هایی داشته باشند. بعضی از این تفاوت ها می تواند بر مقدار جذب دارو در بدن (Bioavailability) تأثیر بگذارد. برای مثال، دو دارو با ترکیب یکسان ممکن است به علت تفاوت در سرعت حل شدن، مقدار جذب متفاوتی داشته باشند. این موضوع در داروهای حساس مانند داروهای ضدصرع (Antiepileptic Drugs) یا داروهای تیروئید (Thyroid Medications) اهمیت بیشتری دارد. بعضی بیماران که از داروی ژنریک به برند تغییر می دهند (یا بالعکس)، ممکن است احساس نمایند که اثر دارو کمی فرق دارد. در بیشتر موارد، این تفاوت ها ناچیز هستند و تأثیر بالینی قابل توجهی ندارند، اما در موارد خاص، پزشکان ترجیح می دهند که بیمار فقط یک نوع خاص از دارو را مصرف کند.

8. بعضی بیمه ها فقط هزینه داروهای ژنریک را پوشش می دهند

در بسیاری از کشورها، شرکت های بیمه درمانی ترجیح می دهند هزینه داروهای ژنریک را پرداخت نمایند، زیرا این داروها مقرون به صرفه تر از نسخه های برند هستند. در این سیستم ها، اگر بیماری اصرار داشته باشد که نسخه برند را دریافت کند، ممکن است مجبور گردد هزینه اضافی بپردازد. بعضی بیمه ها حتی به داروخانه ها اجازه می دهند که به طور اتوماتیک نسخه برند را با داروی ژنریک جایگزین نمایند، مگر اینکه پزشک در نسخه تصریح نموده باشد که تغییر دارو مجاز نیست. این سیاست ها با هدف کاهش هزینه های درمانی و بهینه سازی منابع دارویی اجرا می شوند. با این حال، در بعضی موارد، بیماران به علت پوشش بیمه ای نامناسب، به دارویی که به آن عادت نموده اند دسترسی پیدا نمی نمایند. این مسئله می تواند باعث نارضایتی بیماران و حتی کاهش پایبندی به مصرف دارو (Medication Adherence) گردد. برای حل این مشکل، بعضی پزشکان کوشش می نمایند تا بیماران را نسبت به اثربخشی داروهای ژنریک مطلع نمایند.

9. گاهی تغییر نام تجاری دارو می تواند عوارض جانبی جدیدی ایجاد کند

بعضی بیماران گزارش نموده اند که پس از تغییر از یک داروی برند به یک داروی ژنریک یا برعکس، عوارض جانبی متفاوتی را تجربه نموده اند. این تغییرات معمولاً به علت تفاوت در مواد جانبی دارو، پوشش قرص (Coating) یا فرآیند جذب رخ می دهد. بعضی از این مواد جانبی می توانند باعث واکنش های آلرژیک یا مسائل گوارشی شوند، حتی اگر ماده فعال اصلی یکسان باشد. برای مثال، بعضی داروهای ژنریک از مواد نگهدارنده یا رنگ های مصنوعی متفاوتی استفاده می نمایند که ممکن است برای بعضی بیماران ایجاد حساسیت کند. بعلاوه در بعضی داروهای کنترل فشار خون یا دیابت، تفاوت در سرعت جذب می تواند بر تأثیر دارو در بدن تأثیر بگذارد. به همین علت، اگر بیماری پس از تغییر نام تجاری دارو دچار عوارض غیرعادی شد، باید با پزشک خود مشورت کند.

10. در بعضی موارد، پزشکان باید از نظر قانونی نسخه برند را تجویز نمایند

در بعضی کشورها، پزشکان در موارد خاص موظفند که نام تجاری یک دارو را در نسخه ذکر نمایند. این قانون معمولاً برای داروهایی اعمال می گردد که تفاوت های جزئی در فرمولاسیون می تواند تأثیر بالینی مهمی داشته باشد. برای مثال، در بعضی داروهای تیروئید، داروهای ضدانعقاد (Anticoagulants) و داروهای ضدروان پریشی (Antipsychotics)، تغییر از برند به ژنریک ممکن است باعث تغییرات نامطلوب در شرایط بیمار گردد. بعلاوه در بعضی بیماران که واکنش های آلرژیک خاصی به مواد جانبی دارند، پزشکان مجبورند داروی برند خاصی را تجویز نمایند. علاوه بر این، بعضی کشورها اجازه نمی دهند که داروخانه ها بدون مجوز پزشک نسخه را تغییر دهند، به ویژه در خصوص داروهای حساس. این قوانین برای حفظ ایمنی بیماران طراحی شده اند، اما در عین حال ممکن است هزینه های درمان را افزایش دهند.