برج لاجیم؛ از بهترین و زیباترین آثار تاریخی مازندران - دوست داشتنی ها

جمعیت روستای لاجیم در ایام تابستان به 800 نفر می رسد اما در طول سال خصوصا فصل سرما و بازگشایی مدارس این جمعیت کاهش می یابد. موقعیت جغرافیایی روستای لاجیم و قرار دریافت آن در میان سه منطقه کسلیان ، دودانگه ، چهاردانگه به این روستا اهمیت ویژه ای بخشیده که در صورت توجه بیشتر قادر است نقش مالی ویژه ای در منطقه ایفا کند. شغل اصلی اهالی این روستا کشاورزی و دامپروری می باشد. برج باستانی لاجیم با 1500 سال قدمت نگین درخشان این روستا محسوب می شود. این برج تاریخی که در گذشته های دور در قلب جنگل انبوه و دور از هنگامه شهر ساخته شده قرار گاه مهم و پناهگاه یکی از حکام بوده که در آنجا اقامت داشته است . بعدها کیا ابوالخوارص ابن شهریار از خاندان باوندیان در این برج مدفون شد و اکنون برج لاجیم پس از گذشت هزار و اندی هنوز سرپا و راسخ نظاره گر طبیعت زیبای سوادکوه است.

برج لاجیم از بهترین و زیباترین آثار تاریخی مازندران است.جهت زیبا و آسفالته آن از وسط شهر زیر آب به طرف شرق کشیده شده و بعد از طی یک مسافت 27 کیلومتری در روستای لاجیم به سر گردنه مرتفعی می رسد که از طبیعت و ارتفاعات جنگلی خارج و به چمنزار و بوته زارهای زیبا بدل می شود، که در میان آن به یک محدوده عاری از پوشش گیاهی مانند شبه جزیره که از سه طرف به پرتگاههای عمیق مشرف است به چشم می خورد.در حاشیه پرتگاهها در قدیم خندقی با دیوارهای بزرگ وجود داشته که احتمالا قلعه ای وسیع و پر اهمیت را در بر می گرفت که برج بزرگ لاجیم را در میان آن بنا نموده بودند. راه دیگر دسترسی از طریق جنگل و از میانه راه ساری به کیاسر به روستای لاجیم منتهی می شود.

برج لاجیم در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سالهای 316 الی 443 هجری قمری است

این اثر باستانی در شمار آثار زمان تسلط آل زیار بر طبرستان در فاصله سالهای 316 تا 443 ه.ق است در نمای اهمیت برج لاجیم بیشتر به دلیل دارا بودن کتیبه پهلوی در کنار کتیبه کوفی است. این امر نشان میدهد که در قرن 5 ه.ق حکمرانان شمال ایران علاوه بر توجه به هنر دوران قبل از اسلام به خط و زبان آن دورانی نیز توجه داشته اند.بیرونی از بدنه مدور و گنبد مخروطی ساده و ظریف پوشیده که در داخل به حالت مدور تغییر شکل می دهد.مصالح آن آجر و ملاط ساروج است. ورودی در شرق بنا تعبیه شده و پایه گنبد از طریق یک ردیف طاق نما تزئین شده است.در کمربند زیر گنبد دو کتیبه به خط کوفی و پهلوی ساسانی بر روی هم قرار گرفته که به دور بنا پیچیده است.

کتیبه ها به شکل زیبایی با آجرهای تراش خورده در زمینه ای از گچ نصب شده که نام کیا اسماعیل ابوالفوارس شهریار بن عباس آل باوند صاحب بنا و تاریخ 413 ه.ق را نشان می دهد. در کتیبه کوفی نام و القاب صاحب مرقد خوانده می شود ولی نام سازنده آن معین نیست و تنها با حدس و گمان و با توجه به قرینه اجزایی از کلمات باقی مانده می توان بدان دست یافت. محیط دایره بنا در قاعده 2680 سانتی متر، قطر فضای داخلی 547 سانتی متر و پهنای ورودی آن 112 سانتی متر می باشد.

متن کتیبه

بسم الله الرحمن الرحیم. هذا قبر القیم الکیا الجلیل ابوالفوراس شهریار بن العباس بن شهریار مولی امیرالمؤمنین رحمه الله امر بینائه فی سنه ثلاث محشر و اربعمانه، عمل الحسن بن علی.

تاریخچه برج لاجیم

بنای برج لاجیم متعلق به حد فاصل میان سقوط نخستین سلسله باوندی و ظهور دومین سلسله این خاندان است. در این دوره هفتاد ساله، تمامی نواحی مازندران زیر تسلط آل زیار بود. ولی آن ها بر کوهستان ها تسلط نداشتند و بازندگان باوندیان منتظر فرصت بودند که املاک خود را باز پس َ گیرند.

بر پایه روایات تاریخی منقول از ابن اسفندیار، در زمان حکومت آلب ارسلان در سالهای 455 تا 466 هجری قمری سپهبد قارن بن سرخاب تا اندازه ای توانست که بر مازندران تسلط یابد و قدرت خاندان وشمگیر را به زوال بکشاند. محل اقامت حکام باوندی در کوهستان های جنوب مقر قدیمی آن ها یعنی شهر ساری بود. ولی معین نیست که ابوالفوراس شهریار در میان بزرگان باوندی دارای چه مقامی بوده است و با شهریار بن دارا که به دست وشمگیر کشته شد و نیز سرخاب بن شهریار و قارن بن سرخاب و حسام الدوله ابن قارن سر سلسله شعبه دوم باوندیه چه نسبتی داشته است.

متاسفانه برج لاجیم به اشتباه به مقبره امامزاده عبدالله نیز مشهور است و عوام به زیارت آن به گمان امامزاده و مذهبی بودن می آیند.

تاریخچه بازسازی برج لاجیم

انجمن آثار ملی ایران در سال 1337خورشیدی، مبلغی برای تعمیر بنای برج در نظر گرفت و معمار اداره کل باستان شناسی، چندین بار برای بازدید به محل رفت که به دلیل خرابی راه و نامساعدی هوا و جنگل رسیدن به آن محل ممکن نشد. پایان با همکاری سرپرستان کارخانه تراورس سازی شیرگاه پیروز به بازدید از آن شد و چون احتیاج به آجر و مصالح دیگر برای تعمیر بنا بود تمام مواد از تهران فرستاده شد و کار تعمیر برج در سال 1338 خورشیدی، روی داربست های چوبی انجام شد.

پس از آن تا پیش از سال 1382، چند بار این برج بازسازی شد که به طور خلاصه اقدامات زیر روی آن اجرا شده است:

1- بازسازی گنبد و بازسازی بخشی از قطاربندی های پای گنبد

2- احداث ناکش در پای بنا

اقدامات بازسازیی پس از سال 82 تا کنون که توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران اجرا شده است:

1- نصب داربست فلزی

2- پاک سازی و بهبود فضای اطراف بنا

3- بازسازی آجرهای فرسوده تا ارتفاع 40/1 در بدنه بنا

4- برداشت بندکشی های سیمانی و بندکشی مجدد با ملات همگون

5- از بین بردن گلسنگ ها، درختچه ها و علف ها از بدنه بنا و گنبد