روایتی تازه و دقیق از آتش سوزی سینما رکس آبادان در کتاب سینما جهنم - دوست داشتنی ها

آن چه این کتاب را به یک اثر متفاوت با روایتی محکم تبدیل کرده شیوه روایت و روبه رو شدن کریم نیکونظر به عنوان یک پژوهشگری حرفه ای با فاجعه آدم سوزی در آبادان است؛ البته این نکته که خود نویسنده آبادانی است و از قضا سال ها با حسین تکبعلی زاده، متهم ردیف اول این ماجرا هم محله ای بوده روایت او را جذاب تر می کند. نیکونظر برخلاف روایت های دیگر از این فاجعه به سراغ ابعاد تازه ای از این ماجرا رفته است و به آن چه تا به امروز از این فاجعه در اسناد نقل شده اکتفا نکرده است. گفتنی است همزمانی این رویداد با اعتراضات انقلاب 1357 و طولانی شدن رسیدگی به آن در سال های پس از انقلاب، گمانه های مختلفی را پیرامون عاملان این حادثه ایجاد کرد.

فاجعه آتش سوزی سینما رکس آبادان چگونه رخ داد؟

قبل از این که به معرفی این کتاب بپردازیم بد نیست بدانیم که، در حدود ساعت 21:45 شب 28 مرداد طبق آمار دقیق 630 نفر از کسانی که به تماشای فیلم گوزن ها در آخرین سانس به سینما رفته بودند در آتش سوختند. تعداد کشته شدگان بعدا به بیش از 677 نفر افزایش یافت. انتشار این خبر و نمایش فیلم ها و عکس های این فاجعه، افکار عمومی را به شدت جریحه دار ساخت. رژیم شاه با متهم کردن نیروهای انقلابی در این حادثه ضد انسانی، قصد داشت تا انقلابیون مسلمان را افرادی متحجر و مخالف هنر نشان دهد اما بیشتر مردم و انقلابیون و همچنین نحوه عملیات، ساواک را متهم می کرد. امام خمینی(ره) که آن زمان در تبعید به سر می بردند در پیامی خطاب به مردم آبادان درباره توطئه سینما رکس فرمودند:

فردای روز حادثه هزاران نفر از مردم آبادان و بستگان قربانیان که در مراسم تشییع جمع شده بودند، ساواک را مسئول این حادثه دانسته و شعارهای تندی علیه رژیم شاه سر دادند. با وجود این که یکی از مسببان اصلی این حادثه توسط انقلابیون افراطی به سرکردگی حسین تکبعلی زاده انجام شد که بعد از انقلاب توسط قاضی موسوی با چند نفر دیگر به اعدام محکوم شد.

• جنایت بی دقت مکری در ونیز نمایش داده شد؛ روایت آتش سوزی سینما رکس آبادان

حسین تکبعلی زاده، متهم ردیف اول فاجعه آتش سوزی سینما رکس که بود؟

حسین تکبعلی زاده متهم ردیف اول این آتش سوزی بود. او در 28 مرداد 1357 و در حین نمایش فیلم به همراه سه نفر دیگر، دو تن از هم محله هایش یداالله (ملقب به زاغی) و فلاح و شخصی به نام فرج بذرکار، در سینما رکس حاضر شده و با پاشیدن تینر به قسمت هایی از دیوار راهروی خروجی سینما، آنجا را به آتش کشیدند. از بین این چهار نفر، فقط حسین زنده ماند و بقیه، در آتشی که خود، آن را ایجاد کرده بودند کشته شدند. تکبعلی زاده قبل از پیروزی انقلاب به همین اتهام دستگیر شد، اما در سال 1359 محاکمه شد.

درباره حسین تکبعلی زاده و این که انگیزه اصلی اش از آتش زدن سینما چه بود جز اعترافاتی که خودش در دادگاه انقلاب به ریاست سید حسین موسوی تبریزی برگزار شد و گفت وگوهایی که با روزنامه ها و مجلات آن زمان داشت، تقریبا اطلاعات بیشتری وجود ندارد. نکته ای که در مورد او هیچ کسی تردید نداشت این بود که او اعتیاد به مواد مخدر داشت و سابقه دار و خلافکار بود.

تکبعلی زاده در دادگاهی که چهارم شهریور ماه 1359 در سالن سینما نفت برای مجازات عاملین آتش سوزی سینما رکس برگزار شد خودش را چنین معرفی کرد:

تکبعلی زاده در بازپرسی های خود در دادگاهی که به ریاست سید حسین موسوی تبریزی در 50 ساعت محاکمه در 20 جلسه، و طی مدت 3 روز، برگزار شده بود، اقرار کرد که عامل جنایت او و دو تن از دوستانش بوده اند. سرانجام او در دادگاه، محکوم، و در تاریخ پنج شنبه 13 شهریور ماه 1359 به دار مجازات آویخته شد.

سینما جهنم، شش گزارش درباره آدم سوزی در سینما رکس آبادان

کتاب را نشر چشمه در سال 1399 و 253 صفحه به بازار عرضه کرده است. نیکونظر نویسنده کتاب سینما جهنم، برای اولین بار با شناخت کامل و در عین حال با استفاده از جزئی ترین اطلاعاتی که به غنای روایت کمک کرده، درام پرکششی ساخته است؛ و مهم تر از همه توانسته با کنار هم قرار دادن آنچه شواهد و حتی شایعه ها مطرح کرده اند روایت تازه همراه با ابعاد تازه ای برای مخاطب بسازد. این که چه کسانی و از چه طیفی از این موضوع آگاه بوده اند و چه اقداماتی منجر به این فاجعه شده است.

نیکونظر در مصاحبه ای که با وب سایت شهرآرا نیوز درباره شیوه نگارش این اثر داشته گفته است:

من خودم موقع نگارش اصلا به جنبه داستان یا ناداستانش فکر نمی کردم؛ بیشتر دنبال فرمی بودم که سال هاست گزارش نویس های آمریکایی و اروپایی برمبنای تجربه روایت گری آن را رعایت می کنند؛ یعنی روایت یک ماجرای واقعی با تکیه به قواعد قصه گویی، دراماتیزه کردن اثر تا حد ممکن و مخدوش نکردن واقعیت و در عین حال تأثیرگذارکردنش با محور قرار دادن یک شخصیت. این روش اکنون در مطبوعات جهان مرسوم است و حتی در گزارش های تلویزیونی هم دیده می شود. این طور متن ها بسیار متکی است به ادبیات، چه داستان چه ناداستان و در عین حال روشی است برای شکستن قالب سفت و سخت گزارش نویسی معمول و کلاسیک روزنامه ها و مجلات.

کریم نیکو نظر متولد سال 1360 و همان طور که گفته شد بزرگ شده آبادان است. او فیلم نامه نویس و روزنامه نگار و منتقد سینمایی است که سال ها درباره این اتفاق تکان دهنده زادگاهش تحقیق های کتابخانه ای و میدانی انجام داده و در نهایت، این روایت نو و پر از اطلاعات تازه را، نوشته است. روایتی که بعد از گذشت بیش از چهل سال از وقوع آن همچنان در هاله ای از ابهام باقی مانده است.

نیکونظر در پاسخ به این پرسش که آیا واقعا هنوز اسنادی از این فاجعه هست که منتشر نشده باشد می گوید:

گفتنی است بقایای سینما رکس در سال 1384 تخریب و به مجتمع تجاری تبدیل شد. کشته شدگان سینما شهید محسوب شدند و همچنان برای بزرگداشت آنان مراسم گلباران بر مزارشان برگزار می شود.